به گزارش پایگاه فرهنگی اجتماعی آحاد به نقل از بنیاد هدایت، یازدهمین پیش‌نشست تخصصی همایش مسجد و نظم اجتماعی در ایران با عنوان «تحلیلی پیرامون امکان و ضرورت مسجد اجتماعی» (شنبه، ۱۲ اسفندماه) با سخنرانی حجت‌الاسلام «سیدناصر میرمحمدیان»، مدیرعامل بنیاد هدایت در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد.
حجت‌الاسلام میرمحمدیان در ابتدای سخنرانی خود به طرح دو پرسش پرداخت و گفت: آیا در تمدن اسلامی مسجد باید یک نهاد اجتماعی باشد و آیا اکنون در شرایط دنیای مدرن مسجد اجتماعی شدنی است؟ تلقی من این است که مسجدِ اجتماعی حتی به معنای پارسونزی برای مسجد کوچک است؛ مسجد یک نهاد سیاسی است؛ مسجد محور حکمرانی محلی است و البته به این معنا نیست که مسجد بناست که سیاست‌مدارانه برخورد کند.
مدیرعامل بنیاد هدایت ادامه داد: اگر بخواهیم با ادبیات ولایی این مساله را بررسی کنیم، خواهیم گفت تمدن اسلامی یک سخت افزار، نرم افزار و یک سیستم عامل دارد؛ از نظر ما سیستم عامل در تمدن اسلامی مهمتر است؛ تلقی ما این است که سیستم عاملِ تمدن اسلامی الگوی اداره است که برای خانواده، جامعه و جهان طراحی شده و در واقع یک الگوی امامت دارد که همه این سطوح با همان الگو اداره می شود، این سیستم عامل تمدن است که اگر درست آن را درک کردیم بقیه اجزای تمدن را می توانیم بچینیم.
حجت الاسلام میرمحمدیان افزود: ما فکر می کنیم که یک امامت خاص و یک امامت عام داریم؛ امامت خاص مربوط به دوازده امام(ع) است. از سوی دیگر باید توجه داشته باشیم که مساله امامت خودش یک الگو بوده و قابل تکثیر است؛ حال سوال آن است که آیا امامت عام فقط در سطح کلان است یا در سطح میانی و خُرد نیز وجود دارد؟ برای تحقق امامت عام در گام آخر تاریخ و در عصر پیشاظهور که در صدد محقق کردن تمدن اسلامی هستیم نمی‌شود مفاهیم را با گذشته مقایسه کنیم، مثل اینکه بگوییم مسجد در گذشته نهاد اجتماعی نبوده است.
وی با بیان اینکه هر زمان که از اسلام سیاسی دور شده ایم مسجد از کارکرد خودش فاصله گرفته است، خاطر نشان کرد: برای مثال در دوران صفویه فقها در مسجد می‌نشستند و مسایل را حل و فصل می کردند؛ اساسا در بسته تمدنی که در آن مدل امامت را داریم مسایل مختلفی مطرح است؛ ما در اسلام هم مکان مقدس و هم زمان مقدس داریم، نمی توان این دو را از طراحی تمدن اجتماعی جدا کنیم، پس وقتی مکان موضوعیت دارد طراحی مکان‌پایه نیز معنا می یابد؛ خداوند برای مسجد مکان در نظر گرفته مکانی که با تمام آن جهان‌بینی سازگار است.
ویژگی های خاص مسجد!
مدیرعامل بنیاد هدایت، با اشاره به ولایت طولی و ولایت عرضی گفت: ولایت طولی تا جایی می رود که به شاخه های عرضی تقسیم شود و هیچ جا مثل مسجد نمی تواند چنین ویژگی را داشته باشد؛ از سوی دیگر توجه به این مساله در این مبحث حایز اهمیت است که همه مساجد به سمت کعبه هستند یعنی سوی ولایت‌شان به سمت کعبه است؛ روح کعبه نیز امام است، بنابراین روح تمامی مساجد امام‌شان (ائمه جماعات) است؛ به بیان دیگر همان طور که امام زمان (عج) محور اتصال زمین و آسمان می‌شود و ولایت طولی و عرضی را از خداوند وصل می‌کند، ائمه جماعات محل اتصال ولایت طولی و عرضی در محله می‌شوند.
وی در در بخش دیگری از مباحث خود مورد ولایت عرضی توضیح داد: در روایت به سه موضوع در این رابطه اشاره شده است: اول خانواده‌ها یعنی ارتباط ولایی بین اعضای خاندان و صله رحم؛ دوم همسایگی که به شدت در روایات به آن اشاره شده است و سوم برادری (یعنی برادر مومن)؛ این سه مولفه، پیوند اجتماعی- ولایی انسان‌ها را از نظر دینی به یکدیگر گره می‌زند که جنسش محبت است؛ روایت داریم زمانی که فرد در مسجد حضور دارد جزو عمرش حساب نمی شود. نقش امام جماعت در این سه مولفه بیش از پیش پدیدار می شود.
حجت الاسلام میرمحمدیان در مورد وظایف ائمه جماعات، افزود: با اغماض سه وظیفه مهم را در مورد امام مسجد می توان در نظر گرفت، نخست آنکه او باید مردم را تربیت کند، دوم باید پیوندهای اجتماعی را تقویت کند و سوم باید پای کار باشد و منظور از «لیَقُومَ النّاسُ بِالْقِسْطِ» همین است؛ بنابراین مردم سالاری دینی را بدون مسجد نمی توانیم متصور شویم.
بدون مسجد نمی توان جامعه را گرداند
وی با بیان اینکه مدل حرکت اسلام امامت است، تصریح کرد: این مدل در جایگاه مسجد معنا می یابد و قرار است امام در مسجد توسعه انسانی در بُعد اجتماعی را داشته باشد؛ اما سوال آن است که اگر مسجد را از امام بگیریم او کجا به ایفای این نقش ها بپردازد؟ در حسینیه؟ در پارک؟ در قهوه خانه؟ اگر مسجد را حذف کنید نمی توانید با حسینیه جامعه را بگردانید چون حسینیه مکان مقدس نیست، در حسینیه روضه برپا می شود، اما می توان همین مجلس را در منزل هم گرفت و در نهایت اینکه وقتی مفاهیم اصیل تمدنی را به هم بریزید مجبور می شوید در زمین تمدن غرب بازی کنید که زمان و مکان مقدس در آن معنا ندارد در حالی که در اسلام مسجد زمان و مکان مقدس است.
مدیرعامل بنیاد هدایت، با بیان اینکه مسجد باید اجتماعی باشد چراکه آخرین سنگر دفاع از اسلام و مردم سالاری دینی است، افزود: مسجد آخرین سنگر دفاع از انسانیت است و زمانی که مسجد اجتماعی خارج می شوی یعنی از اسلام خارج شده ای.
وی در پایان خاطرنشان کرد: باید چگونگی نقش آفرینی مردم در اداره مسجد بررسی شود. اکنون داریم مناطقی که شاید ۵۰ هزار نفر در یک جا زندگی کنند اما یک مسجد آن اطراف نیست.
